چند دانستنی مفید و ساده

الف) آلودگی محیط زیست یعنی چه؟

هنوز هم شهرهای زیادی در کشورهای مختلف وجود دارد که در آن‌ها مردم آب کثیف را در جوی‌های کنار کوچه‌ها و خیابان‌ها می‌ریزند. این آب‌ها در بسیاری از موارد بالاخره به رودخانه‌ای که از کنار شهر می‌گذرد می‌پیوندند. کمی پایین‌تر، آبِ این رودخانه را به مصرف آبیاری کشتزارها می‌رسانند و چه بسا که از این راه بیماری‌هایی شیوع پیدا می‌کند. کارخانه‌های زیادی هستند که آب را پس از مصرف صنعتی به رودخانه رها می‌سازند که بالاخره به دریاها و اقیانوس‌ها می‌رسد. مسأله‌ی دیگری که کم‌تر به آن توجه می‌شد، در حالی که به شدت سلامت مردم را به خطر می‌اندازد، دود کارخانجات و اتوموبیل‌ها و بخاری‌ها و ... است.
آیا این که فقط کارخانه‌های بزرگ را به خارج از شهر ببریم کفایت می‌کند؟ آیا هوای بیرون شهر با هوای شهر رابطه ندارد؟ هواپیماهای غول پیکر اقیانوس پیما با مصرف سرسام‌آور بنزین‌شان نه تنها سلامت ما بلکه زندگی ماهی‌ها را نیز به خطر می‌اندازند. آیا می‌دانید تاکنون چقدر ماهی به علت آلودگی محیط زیست مرده‌اند؟
آلودگی محیط تنها به وسیله‌ی میکروب‌های مختلف ایجاد نمی‌شود. این همه سروصدای ناشی از زندگی ماشینی، سوت کارخانه‌ها، صدای هواپیماها و موتورهای مختلفِ اتوموبیل‌ها، رادیوها و تلویزیون‌ها، و... آیا محیط ما را برای زندگی نامساعد نمی‌سازند؟
عوامل آلودگی محیط زیست را نمی‌توان در چند سطر خلاصه کرد. تعداد آن‌ها بیش از حد است، فقط نمونه‌هایی از آن‌ها را در زیر شرح می‌دهیم:

1- هواپیماهای مافوق صوت با مصرف سوخت بیش از اندازه‌شان هوا را آلوده کرده و به سلامت مردم لطمه وارد می‌آورند. از طرف دیگر، صدای گوش‌خراش آن‌ها علاوه بر این که سلب آسایش می‌کند، شیشه‌های پنجره‌ها را می‌شکند و می‌تواند دیوارهای نامحکم را فرو ریزد.
2- انفجارات اتمی ذرات رادیواکتیو آزاد کرده و اتمسفر را آلوده می‌سازند. این ذرات برای انسان و سایر جان‌داران بسیار خطرناک هستند. با وجود کوشش‌هایی که از طرف ملت‌ها برای منع آزمایشات اتمی به عمل می‌آید باز هم گاه و بی‌گاه به این آزمایش‌های غیرانسانی دست می‌یازند و محیط زیست را آلوده می‌نمایند.
3- گاهی اتوموبیل‌های فرسوده و مواد ناخالص و اضافی را که از معادن استخراج می‌کنند به دریا می‌ریزند. این موضوع نیز در آلوده ساختن دریاها و دریاچه‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند و نه تنها باعث مرگ‌ومیر ماهی‌ها و سایر حیوانات دریایی می‌شود بلکه سلامت ساکنان ساحل را نیز به مخاطره می‌اندازد.
4- استعمال کود شیمیایی در مزارعی که شیب‌دار هستند و با آب باران آبیاری می‌شوند می‌تواند سبب آلودگی محیط گردد، به این ترتیب که آب باران مقداری از آن‌ها را شسته و به دریا می‌برد و زندگی ماهی‌ها از این طریق به خطر می‌افتد.
5- مراکز هسته‌ای گرمای شدیدی ایجاد می‌کنند و گاهی این مراکز را با آب دریاچه و رودخانه سرد می‌کنند. این آب‌ها به تدریج گرم می‌شوند و در نتیجه، ماهی‌هایی که فقط در آب سرد می‌توانند زندگی کنند می‌میرند، و در ضمن، گیاه‌های دریایی به سرعت روییده و آن‌ها نیز محیط را برای زندگی ماهی‌ها نامناسب می‌سازند.
6- مواد حشره‌کُش وقتی به مقدار زیاد به زمین پاشیده می‌شود، حشرات آن را خورده و می‌میرند. پرندگان نیز این حشرات مرده را خورده و مسموم می‌شوند و از بین می‌روند. و نیز آب باران این مواد سمی را شسته و به دریا می‌برد و باعث مرگ ماهی‌ها می‌شود.
7- اتوموبیل‌ها، این وسایل ضروری عصر ما، در آلوده کردن هوا نقش بزرگی دارند و دود حاصله از آن‌ها عرصه‌ی زندگی را بر مردم شهر تنگ می‌کند. باید در لوله‌ی اگزوز آن‌ها از مواد شیمیایی ویژه‌ای که ساخته شده و دود را می‌سوزاند و از بین می‌برد استفاده گردد ولو این کار کمی مقرون به صرفه نباشد.
8- در مناطقی که نفت استخراج می‌کنند و هم‌چنین در دوروبر پالایشگاه‌های نفت، گازهای نفتی در هوا پخش می‌شوند و هوا را آلوده می‌سازند.
9- کارخانه‌ها از یک طرف با دودی که پراکنده می‌کنند سلامت انسان را به خطر می‌اندازند، و از طرف دیگر با آبی که از دریاچه‌ها و رودخانه‌ها برداشته، و پس از مصرف، مجدداً در آن می‌ریزند، ماهی‌ها را بیمار می‌کنند و از بین می‌برند.
10- اگوها که حاوی آب توالت‌ها و فاضلاب‌ها هستند بالاخره کجا می‌ریزند؟ مگر آخرین مقصد آن‌ها دریاها و اقیانوس‌ها، یا بیابان‌های خارج از شهر نیستند؟ با این روش ضمن این که به سلامت مردم یک شهر کمک می‌کنند، آیا زندگی انسان‌ها یا حیوانات دیگر را به خطر نمی‌اندازند؟
11- از بین بردن زباله یا سوزاندن آن نیز عامل دیگری در کثیف کردن هواست، زیرا علاوه بر این که دود آن هوا را آلوده می‌نماید ذرات آن که به صورت خاک در می‌آید با باد به همه جا پراکنده شده و محیط را کثیف و بدمنظره می‌سازد.
12- نفت و گازوئیلی که از کشتی‌های معمولی و نفت‌کش‌ها به دریا می‌ریزد باعث مرگ‌ومیر ماهی‌ها و مرغ‌های دریایی می‌گردد.

ب) موتور عکس العملی چگونه کار می‌کند؟

برای این که به سادگی از کار موتور عکس العملی با اطلاع شوید بهتر است این آزمایش را انجام دهید: یک بادکنک تقریباً بزرگ تهیه کنید. یک لوله‌ی باریک کاغذی که چندلایی باشد بسازید و آن را در دهانه‌ی بادکنک قرار داده و با نخ، محکم کنید. سپس با فوت کردن از این لوله بادکنک را باد کرده و در هوا رها سازید. از این لوله هوا با فشار تمام خارج می‌شود و بادکنک در جهت عکس پیش می‌رود و این حرکت تا تمام شدن باد بادکنک ادامه می‌یابد.
وسیله‌ای دیگر نیز برای سرگرمی بچه‌ها ساخته شده است و آن قایق کوچک عکس العملی است. جنس این قایق از حلبی است و دارای کوره‌ی کوچکی است که در آن الکل ریخته و روشن می‌کنند. در محفظه‌ی کوچکی آب به شدت گرم شده و بخار می‌شود و قایق در خلاف جهت خروج بخار پیش می‌رود. در موشک‌ها نیز اساس کار همین است، به این ترتیب که هوا از جلو وارد شده و توأم با گازهای گرمی که از سوختن مواد نفتی در داخل آن به دست می‌آید از عقب دستگاه خارج می‌گردد. این نوع موتورها را عکس العملی یا موتور جت می‌نامند. صدای این موتورها بسیار زیاد است و مایه‌ی ناراحتی اعصاب مردم عصر ماست. وقتی موشکی از زمین به فضا پرتاب می‌شود نیروی حاصله از عکس‌العمل خروج گاز از آن باعث صعود موشک می‌شود. ولی نیروی دیگری با آن مقابله می‌کند که نیروی جاذبه‌ی زمین است. هرقدر که موشک از زمین بالاتر می‌رود بر سرعت آن افزوده می‌گردد، زیرا مرتباً از نیروی جاذبه کاسته می‌شود و سرانجام موشک سرعتی تقریباً معادل با چهل هزار کیلومتر بر ساعت پیدا می‌کند و با همین سرعت از جوّ خارج شده و نیروی جاذبه بر آن بی‌تأثیر می‌شود و در ماورای جو آزادانه به حرکت خود ادامه می‌دهد بدون این که احتیاج به سوخت داشته باشد. مصرف سوخت موشک بسیار زیاد است، و به علت سنگین بودن مواد سوختی مشکلاتی پیش می‌آید. به همین خاطر دانشمندان کوشیدند تا از نیروی اتمی به جای سوخت موشک استفاده شود.

ج) هواپیمای مافوق صوت چیست؟

به زبان ساده، هواپیمای مافوق صوت هواپیمایی است که سرعت آن از سرعت انتشار صدایی که ایجاد می‌کند بیش‌تر است! برای توضیح این موضوع ناگزیریم ابتدا از صوت صحبت کنیم: وقتی یک نفر ضربه‌ای مثلاً به یک طبل می‌زند پوسته‌ی آن می‌لرزد و جلو و عقب می‌رود و هوای مجاور خود را به لرزش و ارتعاش در می‌آورد و مولکول‌های هوا هم که مجاور آن قرار دارند این ارتعاش را مرتباً انتقال می‌دهند، و اگر در مسیر حرکت هوا گوش انسان یا حیوانی قرار گیرد پرده‌ی گوش وی این ارتعاش را دریافت کرده و احساس صدا می‌کند. این ارتعاشات هوا را امواج صوتی می‌نامند. امواج صوتی با سرعت نسبتاً زیادی در هوا جابه‌جا می‌شوند: تقریباً با سرعت سی‌صد و سی و یک متر بر ثانیه.
معمولاً وقتی شما صدای یک هواپیمای معمولی که به شما نزدیک می‌شود را می‌شنوید به وسیله‌ی گوش می‌توانید محل آن را تخمین بزنید. اگر این صدا مربوط به نقطه‌ای از آسمان در عقب سر شما باشد شما فوراً بر می‌گردید و به آن نقطه نگاه می‌کنید، اما متوجه می‌شوید که هواپیما جلو‌تر از آن‌جایی است که گوش شما تخمین زده است، یعنی صدای موتور هواپیما جلوتر از آن حرکت کرده و به شما رسیده است، یا به عبارتی تا رسیدن صدا به گوش شما هواپیما به شما نزدیک‌تر شده است. اما اگر هواپیما از نوع مافوق صوت باشد، وقتی شما صدای آن را در نقطه‌ای از آسمان واقع در پشت سر خود می‌شنوید برای دیدن هواپیما باید به جلو نگاه کنید، زیرا هواپیما زودتر و سریع‌تر از صدایی که به وجود آورده است رفته است! در این صورت شما می‌توانید به طور قطع مطمئن باشید که سرعت هواپیما بیش از سی‌صد و سی و یک متر بر ثانیه بوده است.
در پرواز مافوق صوت، امواج صوتی در جلوی هواپیما توده شده و تشکیل یک مخروط را می‌دهند. هواپیما وقتی با سرعت مافوق صوت حرکت کند این امواج تا روی زمین منتشر می‌شوند و حالتی انفجاری ایجاد می‌کنند که ممکن است شیشه‌های پنجره‌ها را شکسته و هم‌چنین ساختمان‌های قدیمی و نه چندان محکم را فروریزد.
امروزه مهندسان هواپیماسازی توانسته‌اند هواپیماهایی با سرعت چند برابر سرعت صوت بسازند ولی متأسفانه تاکنون کسی نتوانسته است برای از بین بردن این صدا چاره‌ای بیاندیشد و این صداهای گوش‌خراش هم‌چنان مرتباً خواب و آسایش را از مردم سلب می‌کند.

د) اقیانوس‌ها به کدام کشورها تعلق دارند؟

به تازگی ملت‌های مختلف دنیا به فکر استفاده از ته اقیانوس‌ها افتاده‌اند. آیا واقعاً می‌توان ته اقیانوس‌ها را تصاحب کرد و در آن اقدام به حفر چاه‌های نفت نمود؟ یا در آن مین‌گذاری کرد؟ و یا سلاح‌های هسته‌ای را در آن جا آزمایش کرد؟ در مورد کاوش نفت صحبتی نمی‌کنیم ولی به نظر می‌رسد که کسی حق مین‌گذاری یا به کار بردن سلاح هسته‌ای در آن را نباید داشته باشد. ظاهراً کشورهایی که مجاور اقیانوس هستند متفق الرأی شده‌اند که تنها قسمت‌هایی از اقیانوس که در مجاورت کشور آن‌ها واقع شده است تا جایی که عمق آن‌ها کم‌تر از دویست متر باشد به آن کشور تعلق دارد و در این ناحیه، کشور مربوطه حق هرگونه دخل و تصرف را دارد. اما در مورد سطح اقیانوس چه؟ تا چه فاصله از سطح اقیانوس به کشور مجاور اختصاص دارد؟ و از چه فاصله‌ای کشتی‌ها بدون اجازه حق نزدیک شدن به خاک کشورهای مجاور اقیانوس‌ها و دریاها را ندارند؟ در زمان‌هایی که کشتی‌های بادبانی در اقیانوس‌ها حرکت می‌کردند این فاصله سه مایل دریایی بود که از این فاصله، توپ‌های داخل کشتی نیز نمی‌توانستند شهرهای مجاور دریا را تهدید کنند. برخی از کشورها هنوز هم به همین فاصله قانع هستند ولی در اکثر کشورها آن را به بیست مایل دریایی رسانده‌اند. در امریکای مرکزی اغلب کشورها قانونی دارند که به موجب آن کشتی‌های صید ماهی ملت‌های بیگانه حتی نمی‌توانند از دویست مایل دریایی به کشورهای دیگر مجاور دریا نزدیک شوند، و در این محدوده‌ی فاصله‌ای هر کشتی خارجی غیرمجاز کشتی دشمن محسوب شده و با آن خصمانه رفتار می‌شود. به هر حال حتی تاکنون مسأله‌ی مرزهای دریایی به طور کامل حل نشده است و غالباً مورد بحث و گفتگو و بعضاً مایه‌ی اختلاف و مجادله بین کشورهای مختلف است.